ሊጠፋ የተቃረበው የአሳ ዝርያና ምክንያቶቹ

አንዳንድ ተመራማሪዎች እንዳመለከቱት የሲንጊዳ ቲላፒያ አሳ በ1970ዎቹ በታቬታ ክፍለ ግዛት ከባድ ዝናብ መከሰት በኋላ ተጠርጎ በሉሚ ወንዝ በኩል ነው ወደ ሐይቁ የመጣው፡፡ በ1988 ለህትመት በበቃው በምስራቅ አፍሪካ የተፈጥሮ ታሪክ ማህበረሰብ እና ብሔራዊ ሙዚየም የተዘጋጀው ጥናት paper ላይ አሳው ወደ ጂፔ ሐይቅ እና ሌላኛው የጋራ በሆነውና በታንዛኒያ በኩል በሚገኘው ወደ ቻላ ሐይቅ እየተጓዘ እንደነበር ነው የተመለከተው፡፡

“ሲንጊዳ ቲላፒያ (Oreochromis esculentus), ሬድብረስት ቲላፒያ (Tilapia rendalli)እና ፓንጋኒ ቲላፒያ (O.p.pangani) የሚባሉት የአሳ ዝርያዎች ከታንዛኒያ በኩል ለመገኘታቸው ምንም ጥርጣሬ የለንም፡፡ ሆን ይህ ተብሎ ወይም በጂፔ ሐይቅ ደግሞ በስደት መልክ ሊሆን ይችላል” ሲል የጥናቱ መረጃ ያመለክታል፡፡ 

በአሁኑ ወቅት ደግሞ ብርቅዬ ያልሆኑ የአሳ ዝርያዎች ወደ ሐይቁ መምጣት አንዳንድ አሳ አርቢዎች እና ተመራማሪዎችን በሐይቁ ላይ ፉክክር ሊኖር ይችላል የሚል ስጋት አሳድሮባቸዋል፡፡ ለከፍተኛ አደጋ ለተጋለጠው ለጂፔ ታሊፒያ የአሳ ዝርያ ተጨማሪ አደጋ እንደሆነም ያስባሉ፡፡ 

“በብዙ ምክንያቶች አዳዲሶቹ የአሳ ዝርያዎች በነባሮቹ ዝርያዎች ላይ የበለጠ የበላይ ሊሆኑ ይችለሉ፡፡ በቀደሙት አመታት ለጂፔ ቲላፒያ መቀነስ አንደኛው ምክንያት እንደ ሲንዲጋ ቲላፒያ አይነት አዳዲስ ዝርያዎች መገኘት ነው” ይላሉ ዶክተር ምሻና፡፡

ምንም እንኳ ዶክተሩ የናይል ቲላፒያ በሐይቁ ላይ ማስተዋወቅ የፈጠረውን ጫና ማረጋገጥ ባይችሉም ቁጥሮችና የአካባቢው አሳ አርቢዎች የተለየ ታሪክ ነው የሚናገሩት፡፡

እንደ ኬንያዊው አሳ አርቢ ጆን ኦድሂያምቦ አስተያየት በሐይቁ ላይ የናይል ቲላፒያ መገኘት ለመጥፋት የተቃረበውን ጂፔ ቲላፒያን ፍጻሜ የበለጠ የሚያፋጥን ነው፡፡

ኦድሂያምቦ አሁን ለመጥፋት የተቃረበውን የአሳ ዝርያ ቲላፒያን ለመጨረሻ ጊዜ ያጠመደው ከሶስት አመት በፊት ነው፡፡

“ጂፔ ቲላፒያን ማጥመድ በጣም የማይቻል እየሆነ መጥቷል፡፡ አሳ አጥማጆች ሊያገኟቸው ይችላሉ፡፡ ነገር ግን ከስንት አንዴ ነው፡፡ ለዚያውም ደግሞ በሩቩ ወንዝ አፍ ላይ ማጥመድ የግድ ይላል” ይላል፡፡

በኬንያ ባህር እና አሳ እርባታ ምርምር ተቋም ተመራማሪ የሆኑት ዶክተር ፖል ኦሪና እንደሚገልጹት፤ በሁለቱ ቲላፒያን ዝርያዎች መካከል ያለው ድንበር ዘለል ፉክክር የጂፔ ቲላፒያ ዝርያዎች አነስተኛ ፉክክር ወዳለበት አካባቢ እንዲሔዱ ሊያስገድዳቸው ችሏል፡፡

“የእነሱን አይነት ዝርያዎች ሲመጡ እና በተመሳሳይ መጠን ሲመገቡ ውስን በሆነው ሐብት ላይ እኩል መፎካከር ይችላሉ፡፡ ነገር ግን እንደ ናይል ቲላፒያ አይነቱ የሚመጣ ከሆነ ደግሞ በጂፔ ቲላፒያ ላይ በጣም ሀይለኛ ይሆናል፡፡ እናም በጊዜ ሒደት በጥቂት አመታት ውስጥ ጂፔ ቲላፒያ ለበጎ በሆነ ምክንያት ቦታውን ጥለው ሊሔዱ ይችላሉ” በማለት ዶክተር ኦሪና ያስረዳሉ፡፡

ዶክተር ኦሪና አክለውም እንዳስረዱት በአፕሪል እና ሜይ እንዲሁም በጁን ወር መካከል በሐይቁ ማጥመድ ከተቻለው 15.7 ቶን አሳ የጂፔ ቲላፒያ ዝርያ 5 ከመቶ ብቻ ነው፡፡ ናይ ቲላፒያ ከፍተኛውን መጠን ይይዛል፡፡

ይሁንና ይህ የጂፔ ቲላፒያ መሽቆልቆል ከ2016 አመት ጋር ሲነጻጸር ማለትም ናይል ቲላፒያ ወደ ሐይቁ ከመጣ በቀጣዩ አመት፤ 26.3 ሜትሪክ ቶን አሳ ማግኘት እንደተቻለ ከኬንያ አሳ እርባታ አገልግሎት የተገኘ ጥናት Fisheries  ያመለክታል፡፡